Hoornse Gevelstenen en andere Huistekens

Gevelstenen in de binnenstad

Grote Noord 9

In de borstwering van de eerste en tweede verdieping in de middentravee bevindt zich een rechthoekige vlakke steen met in het midden een ovaal bolvormig ornament. De steen zal iemand die de gevel slechts oppervlakkig bekijkt waarschijnlijk niet opvallen. Dit is de voorbijganger nauwelijks kwalijk te nemen, want de steen is zeer onopvallend wegens de eenvoudige vorm van het voorwerp waarom het gaat. Ook door de geringe grootte van de voorstelling zelf en de kleur, die aangebracht is met een dikke monochrome verflaag die ook voor zijn directe omgeving is gebruikt. Ten slotte wegens de ongebruikelijk hoge plaatsing voor een gevelsteen.

De gevelsteen stelt een katrol of, in scheepvaarttermen, een (hijs-)blok voor op een verticaal gefrijnde achtergrond. In de periode 1630-1670, toen de voornaam aandoende, over meerdere verdiepingen doorlopende pilasters over de gevel (ook wel Palladiaanse of kolossale orde genoemd) bij architecten in de mode was, treft men nauwelijks meer nieuw geplaatste (echte) gevelstenen aan en zeker niet in een zogenaamde neo-uitvoering zoals hier. Verder werden gevelstenen wegens hun oorspronkelijke functie op goed zichtbare, dus leesbare hoogte aangebracht. Hierdoor kan men veronderstellen dat de gevelsteen herplaatst is. Hij zou afkomstig kunnen zijn van een voorgaande gevel. Deze veronderstelling wordt voorts ingegeven door het feit dat de huidige gevelvorm en -constructie jonger zijn dan de constructie van het erachter liggende deel van het pand, dat nog zeventiende-eeuwse delen bevat. Naar de betekenis van de katrol of de relatie daarvan met het huis kan men slechts gissen. Gegevens over een vroegere relevante bestemming zijn niet voorhanden. Wellicht zou men kunnen denken aan een hier gevestigde nering in scheepsbenodigdheden, een makerij van hijswerktuigen ofwel een katrol- of blokmaker.

In het schetsboek van ‘Anonymus’ (Jhr. Lopez Suasso) met door hem ter plaatse geschetste gevelstenen van Amsterdam in de jaren 1855-1870 bevindt zich een schets van een gevelsteen met een afbeelding van een blokmaker. Aan weerszijden bevond zich een klein gevelsteentje met een blok. Op de hoofdsteen “De Gekroonde Blookmaker” uit 1663 zien wij de blokmaker in actie. Slechts deze bron rest voor het bestaan van deze steen, die afkomstig was van het pand Palmdwarsstraat 13. Een eenvoudige voorstelling van een blok, ook uit 1663 en erg lijkend op het Hoornse blok, bevindt zich nog in de gevel van de Kattenburgergracht, ook op nummer 13. Een blokmaker kon lid worden van het timmermansgilde en oefende dus een erkend ambacht uit.

Kattenburgergracht 13, Amsterdam