WANDELING '40 - '45

Route, monumenten 9 - 10 - 11 en slot

De wandeling start aan de voorkant van Schouwburg Het Park aan de Westerdijk, in de nabijheid van het parkeerterrein bij de Lambert Meliszweg en ca. zeven minuten lopen van bus- en NS-station Hoorn.

 

9. 'Gedenken'

Monument aan de Grote Kerk

We lopen verder en gaan via de Rode Steen rechtsaf de Kerkstraat in tot aan het Kerkplein. Daar zien we rechts van de kerktoren het monument aan de Grote Kerk, tevens het eindpunt van de jaarlijkse Stille Tocht.

Hier zijn op 4 januari 1945 vijf mannen gefusilleerd. Het was een snelle en brute vergelding door de bezetters van de liquidatie door het Hoornse verzet, enkele dagen eerder op 30 december, van een gevaarlijke Nederlandse collaborateur die in dienst van de Duitsers werkte tegen het verzet. Hij werd neergeschoten in een kapperszaak in de huidige Nieuwstraat 7, schuin tegenover de kerk. De gefusilleerden waren mensen uit het verzet in Amsterdam, kort daarvoor gearresteerd e n in voorlopige hechtenis gezet in het beruchte huis van bewaring aan de Weteringschans. Hoewel ze niets met de liquidatie van doen hadden, werden ze naar Hoorn overgebracht en als represaille om het leven gebracht. Het was helaas geen uitzondering: de bezetter heeft vooral in het laatste oorlogsjaar op tal van plaatsen dit soort vergeldingsdaden gepleegd. Het monument is vervaardigd door Pieter Starreveld⁶ en onthuld op 26 april 1947.

Voor meer achtergrondinformatie over de liquidatie, de fusillade en het monument, zie De Stille Tocht elders op deze site.

Carillon Grote Kerk

Eerder tijdens de oorlog

In de kerktoren bevindt zich het carillon dat in de oorlog (1943) ten prooi was aan 'klokkenroof' die de bezetter overigens in heel Nederland heeft gepleegd. In Hoorn ging dat als volgt. Na klokken uit de Noorder-, Ooster- en Koepelkerk en zelfs klokjes uit de Hoofdtoren, het Sint-Pietershof, het Oude Stadhuis en het Missiehuis, was op 20 juni 1943 het gehele carillon van de Grote Kerk het slachtoffer. Dat bestond bij elkaar uit 37 klokken en klokjes met een totaalgewicht van bijna 3.300 kilo . Het carillon hing er pas sinds 1939 als opvolger van het carillon dat bij de grote kerkbrand van 1878 verloren was gegaan. In totaal zijn door de Duitsers uit Hoorn 49 klokken geroofd. De meeste zijn omgesmolten tot oorlogsmateriaal, een paar zijn na de oorlog toch nog ongeschonden teruggevonden .

Na de oorlog

De Grote Kerk is sinds 1968 niet meer als zodanig in gebruik. Er waren zelfs sloopplannen, maar die zijn verijdeld. In 1985 zijn in het gebouw winkels en appartementen ondergebracht.

 

10. '1940 - 1945'

We vervolgen de wandeling door de Nieuwstraat en komen op de vijfsprong: Nieuwstraat, Nieuwsteeg, Gouw, Achterstraat en Muntstraat. Op de hoek van Nieuwstraat en Nieuwsteeg staat het monumentale Statenlogement, van 1796 tot 1977 het stadhuis van Hoorn. We slaan linksaf het voetgangersgebied van de Nieuwsteeg in.
Links, in de zijmuur van het oude stadhuis, bevindt zich een gedenksteen met zesenvijftig namen ter herinnering aan alle Hoornse inwoners die op een of andere manier als oorlogsslachtoffer het leven hebben gelaten. Ook hier wordt ook jaarlijks op 4 mei ter nagedachtenis een krans gehangen.

Persoonlijke tragedies

Achter elke naam schuilt een verhaal dat laat zien hoe de oorlog op heel verschillende manier slachtoffers heeft gemaakt. Vier namen zijn van militairen. Ze zijn omgekomen bij het bombardement van Rotterdam in de meidagen van '40; in de slag in de Javazee tegen de Japanners in 1942; tijdens een luchtaanval vanuit Engeland op Noorwegen. De burgers die staan genoemd zijn o.a. omgekomen tijdens gevangenentransport of in een concentratiekamp; door een landmijn; bij beschietingen van treinen door een geallieerd vliegtuig; bij tewerkstelling in de Duitse industrie; getroffen door brokstukken van de vliegtuigbotsing boven Hoorn in 1944; gefusilleerd één maand voor de bevrijding bij een represaille door de Duitsers; neergeschoten door landwachters bij een aanhouding twaalf dagen voor de bevrijding; na de bevrijding teruggekeerd uit gevangenschap en toen toch nog overleden als gevolg van uitputting. Twaalf namen zijn van inwoners van joodse afkomst die zijn omgebracht in de vernietigingskampen Auschwitz of Sobibor.

Voorgeschiedenis

Dit gedenkteken is er gekomen door inspanning van hetzelfde comité dat ook het monument aan de Grote Kerk tot stand heeft gebracht. Het heeft wel meer tijd en moeite gekost. Pas acht jaar na de bevrijding, op 4 mei 1953, kon de onthulling plaatsvinden. Misschien kwam dit doordat de angst en verschrikking van de oorlog na een aantal jaren was weggezakt uit het collectieve geheugen. Ook moest het comité zorgvuldig afwegen wie wel of niet als 'echt' slachtoffer erkenning verdiende. Aanvankelijk had men een kunstenares uit Amsterdam een veel grootser monument laten ontwerpen - een liggende figuur die door een arend werd aangevallen - dat op het Dal zou worden geplaatst. Een collecte onder de Hoornse bevolking om daarvoor geld in te zamelen bracht echter te weinig op. Uiteindelijk is dit eenvoudige gedenkteken ervoor in de plaats gekomen. De ontwerper is C. Ruitenbeek⁷.

 

Gedenkteken '1940 - 1945' (Nieuwsteeg)

De 56 namen van de slachtoffers met alle van hen tot nu toe gevonden foto's en achtergrondinformatie kunt u hier vinden

 

11. 'Hij die één leven redt, redt de hele wereld'

We keren terug op onze schreden, steken de vijfsprong over en gaan rechtdoor de Muntstraat in. Einde straat lopen we over de Pakhuisbrug en gaan dan meteen rechtsaf langs het water: Buurtje. Aan het eind komen we op een klein pleintje dat uitloopt op een fietsers- en voetgangersbruggetje.

Rechts, vlak voor die brug, is een steen ingemetseld ter herinnering aan medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog met gevaar voor eigen leven aan vervolgden onderdak boden.
Op de gedenksteen is een panoramafoto te zien van de oude binnenstad van Hoorn, genomen vanaf de Oosterkerk. De tekst 'Hij die één leven redt, redt de hele wereld' is afkomstig uit de Talmoed, de verzamelde eeuwenoude commentaren van rabbijnen en andere Joodse schrift geleerden op de Tenach (de Joodse Bijbel).

'Hij die één leven redt, redt de hele wereld' (Jeudje)

Het monument is op 4 mei 2006 onthuld door Floor en Job Bakker, kleinkinderen van de initiatiefnemer, wijlen de heer D. Bakker van de voormalige gelijknamige boekhandel in de Nieuwstraat naast het Statenlogement en door burgemeester dr. G.O. van Veldhuizen.
Vlak ernaast, in de bakstenen rand van de bestrating langs de noordelijke walkant is een tekst met 87 letters uitgefreesd, ontworpen door Daniëlle van Zuijlen⁸:

'Wanneer de drie gemelde torens, die op de jode-buurt gestaan hebben, zijn weggebroken, is my niet gebleken'
Het is een bescheiden verwijzing, geciteerd uit het commentaar van de Hoornse geschiedschrijver Sebastiaan Centen die er bijna vier eeuwen geleden al aan herinnerde dat nog vroeger op deze plek vestingtorens hebben gestaan. Ook was er toen kennelijk sprake van joodse inwoners, iets dat ook nog is terug te vinden in de naam van dit schiereiland tussen de Vollerwaal en de Turfhaven: 'Jeudje'. Deze aanduiding is onthuld op 29 maart 2005.

Aanduiding, uitgefreesd in bakstenen rand (Jeudje)

Terzijde

- Vroeger was hier volgens oude kaarten de 'Aschhoopbrug' wat sloeg op de asbelt van de zeepziederijen die daar stonden. Omdat 'as' teveel doet denken aan het ombrengen en cremeren van de weggevoerde Joodse burgers in de vernietingingskampen, heeft de commissie straatnaamgeving van de gemeente deze oude naam niet aan de nieuwe brug willen geven. Nu heeft de brug de naam Turfhavenbrug.
- In de parkeergarage Jeudje - we staan hier in feite bovenop het dak ervan - is bij de inrit aan de kant van de Vollerswaal in de vloer van de garage een markering te zien van de Geertentoren die hier ooit stond.

 

Tot slot

We lopen we langs het appartementencomplex (heeft de bijnaam 'het Lijnschip') via de autovrije voetgangersstraat Jeudje - met aan weerszijden nieuwe huizen - naar de Pakhuisstraat. Daar ligt schuin links aan de overkant het langgerekte Oost-Indisch Pakhuis. We slaan linksaf en steken voor de brug de Pakhuisstraat over (pas hier op voor druk kruisend verkeer).

Nu staan we voor Onder de Boompjes 22 (op routekaartje gemarkeerd met punt O), het onderkomen van de Vereniging Oud Hoorn. Hier bent u van harte welkom in de winkel (met o.a. boeken, kwartaalbladen), de tentoonstellingsruimte (wisselende exposities) en het documentatiecentrum. Geopend op dinsdagen, donderdagen van 10-16 uur en zaterdagen van 10-14 uur.

Hier eindigt de wandeling. Om terug te keren naar het beginpunt (ca. 800 meter ) lopen we in principe steeds rechtdoor langs Onder de Boompjes en de Gedempte Turfhaven.

Op de kruising met Veemarkt en Breed gaan we naar het station (via de Veemarkt) of naar de parkeerplaats (Breed vervolgen, waar aan het eind Schouwburg Het Park zichtbaar is met rechts onderaan de dijk het parkeerterrein bij de Lambert Meliszweg).

-0-0-0-