Meer dan een eeuw actief voor Hoorns erfgoed

De Waag

Bouw- en Gebruiksgeschiedenis

Algemeen
Hoewel er een vermoeden bestaat van een waaggebouw van voor 1356 geeft een stadskeur van 1429, waarin sprake is van een “der stede waeghehuys”, zekerheid van het bestaan van een waaggebouw.
In 1509 is deze weegplaats vervangen door een groter gebouw. Reeds een eeuw later, in 1608, besloten burgemeesteren en vroedschappen deze weer te vervangen. Dat leverde het huidige gebouw op, waarvan de bouw in het jaar daarop een aanvang nam.

Het wapenschild van Hoorn van Hendrick de Keijser.
Het wapenschild van Hoorn van
Hendrick de Keijser.

Ontwerp
Op grond van schriftelijke bronnen, die leveranties en raadgevingen ten aanzien van de bouw door de Amsterdamse stadsbouwmeester Hendrick de Keijser vermelden, gaat men er van uit, dat hij ook de ontwerper zal zijn geweest. Dit vermoeden wordt nog versterkt door het gegeven, dat ook het grote wapenschild van Hoorn aan de zuidelijke gevel (Grote Oost-zijde) vervaardigd is in zijn werkplaats te Amsterdam.

Herstelwerkzaamheden
In 1773 vonden er grote herstelwerkzaamheden plaats. In 1858 werd een gietijzeren luifel geplaatst, die wederom tijdens een groot herstel in de jaren 1912-1913 vervangen werd door de huidige luifel van hout. In deze herstelperiode werd ook de ernstig verweerde buitenlaag van de Namense hardstenen gevelmuren vervangen door de huidige hardsteen uit de groeven van de Ourthe (België). Ook kreeg de spiltrap naar de eerste verdieping zijn huidige plaats.

Weegschalen
In het waaggebouw hingen oorspronkelijk 7 wagen (weegschalen), een voor elk van de 7 toegangen. De weegschalen konden door middel van een geleidevoorziening aan de zoldering naar buiten tot gedeeltelijk onder de luifel worden geschoven, zoals dat nu nog te zien is. Aan het penant tussen de twee toegangen aan de Rode Steenzijde bevindt zich nog het luidklokje, dat aanvang en einde inluidde van de markt door de waagmeester.

Schaal aan de weegconstructie.
Schaal aan de weegconstructie.

Gebruik
De verdieping is o.a. in gebruik geweest door de schutterij rond het jaar 1618. In 1720 vond hier de inschrijving plaats van de Compagnie van Commercie en Navigatie. In 1754 was hier de nachtwacht gevestigd en in 1777 vond hier de trekking van de stadsloterij plaats. In de 19e eeuw vond hier de Stadstekenschool onderdak en was het ook de plaats van allerlei leergangen voor o.a. hoefsmeden, vormen van huisvlijt, houtbewerking, e.d. Sinds 1953 is de verdieping in gebruik als restaurant. Sinds 1988 ook de begane grond.

De waag uit 1908 met gietijzeren luifel.
De waag uit 1908 met gietijzeren luifel.

Slot van de markt
De Tweede Wereldoorlog luidde een zodanig snelle en onregelmatige afname in van aanvoer van kaas als laatste handelswaar die nog verhandeld werd, dat er niets anders opzat dan het waagklokje eind jaren veertig van de vorige eeuw voor de laatste maal te luiden. Ten behoeve van toeristische doeleinden kan men echter weer 's zomers op donderdagen het klokje horen bij opening en sluiting van deze opnieuw ingestelde kaasmarkt.

De waag met kaasmarkt omstreeks 1900.
De waag met kaasmarkt omstreeks 1900.