Meer dan een eeuw actief voor Hoorns erfgoed

Van Armenschool tot Gemeenteschool No. 1

Inleiding: Onderwijs en de strijd tegen armoede

Onderwijs is een probaat middel tegen armoede. Door scholing kunnen kinderen uit sociaaleconomisch zwakke gezinnen zich ontworstelen aan de doem van werkloosheid, armoede en ellende, die vaak overgaat van vader op zoon en van moeder op dochter. Dat besef leeft ook in het Hoorn van de achttiende eeuw. De kerken en de stedelijke overheid zetten zich dan ook in onderwijs bereikbaar te maken voor kinderen uit de laagste sociale klassen.

Extract Reglement Hoorn
Reglement Stads- en diaconiescholen

Een voorbeeld is het initiatief van de doopsgezinde predikant Cornelis Ris uit Hoorn. Met zijn in 1777 opgerichte Vaderlandse Maatschappij van Rederij en Koophandel ter Liefde van het Gemeenbest creëert hij niet alleen werk, en daarmee inkomen voor Hoornse gezinnen, maar met zijn fabrieksschool biedt hij ook onderwijs aan de kinderen die voor de Maatschappij werken.

Ongeveer gelijktijdig met de start van de Vaderlandse Maatschappij sticht de stad Hoorn de Stads- en diaconiescholen, die openstaan voor alle gezindten. Deze Stads- en diaconiescholen komen in de plaats van de Grote School, die nog uit de middeleeuwen stamde. De Stads- en diaconiescholen staan onder toezicht van de brede kerkenraad.

Rond 1850 zetten burgemeester en wethouders van Hoorn de kerkenraad buitenspel en trekken de zorg voor het lager onderwijs naar zich toe met de oprichting van de gratis Stadsarmenschool en de Stadstussenschool, waarvoor wel enig schoolgeld betaald moet worden. Beide scholen worden aanvankelijk ondergebracht in een bestaand gebouw in de Muntstraat, dat in 1883 vervangen wordt door nieuwbouw.

De geschiedenis van de Stadsarmenschool, die vanaf 1878 School voor kosteloos onderwijs heet, wordt gekenmerkt door overvolle klassen, slechte huisvesting en een voortdurende strijd van de onderwijzers tegen schoolverzuim. Pas met de invoering van de leerplicht met ingang van 1901 kunnen onwillige ouders gedwongen worden hun kind trouw naar school te laten gaan.

Muntstraat Gemeenteschool Nr.1
Het schoolgebouw in de Muntstraat uit 1883

Speelplaats Gemeenteschool Nr.1 Hoorn
Kinderen op de speelplaats van Gemeenteschool No. 1

Rond 1920 komt er officieel een eind aan het negentiende-eeuwse standenonderwijs. De School voor kosteloos onderwijs heet voortaan Gemeenteschool No. 1. Maar daarmee is de school nog lang niet af van het imago van 'klompenschool'. Zelfs na de verhuizing naar een nieuw gebouw aan de Johan Messchaertstraat in 1933 blijft dit beeld de school nog aankleven.