Kwartaalblad 2003 / 3   blz. 133

Prikkels (over Joodse begraafplaats)

Als het goed is, moet dit de vierde aflevering zijn van "Prikkels". Ik zeg er wel bij: "als het goed is" want de afleveringen van deze reeks verschijnen zeer onregelmatig. De reeks hangt er maar zo'n beetje bij en de afleveringen sneuvelen het eerst wanneer er plaatsgebrek is. Ik vraag u dus eerbiedig excuus.

Deze keer zou ik u wat willen vertellen over Hoorn en Praag. Wellicht gaan de wenkbrauwen van verschillende lezers omhoog, want de overeenkomst tussen Zlatà Praha, het Gouden Praag en de stad aan het IJsselmeer is niet zo groot. Ik wil niet zeggen, dat ik de stad heel goed ken. Daarvoor ben ik er niet vaak genoeg geweest. Mijn eerste bezoek dateert van 1956, het tijdperk van de Koude Oorlog. Als arme kweekschoolstudent liftte ik naar Neurenberg om daar de trein naar Praag te nemen. Dat was toen nog een belevenis op zichzelf. Wie zo gek was om zich naar de andere kant van het IJzeren Gordijn te begeven, zou dat merken ook. In het stationnetje van Cheb (Duits: Eger) op de grens van West-Duitsland en Tsjecho-Slowakije werden de rijtuigen voor Praag afgehaakt en omringd door een afdeling van het Tsjechische leger met de machinepistolen in de aanslag. Pas na een urenlange controle konden we de reis vervolgen. Laat in de avond kwamen we in Praag aan. Ik was nog niet zo'n ervaren wereldreiziger en maakte de fout van mijn leven door in mijn beste schoolduits de weg naar het hotel te vragen. Wat bij al degenen die ik aanklampte dezelfde reactie opriep: zich met een nijdig gezicht omdraaien en weglopen. De haat tegen alles wat met Duitsland te maken had, zat er zo kort na de oorlog zeer diep in en aan vreemde talen werd alleen Russisch onderwezen.Vreemd genoeg was het ten slotte een militair die me wegbracht naar mijn hotel. Later heb ik de stad beter leren kennen. Ik ontdekte, dat Praag ook een belangrijk Joods verleden had. Het grootste deel van dat verleden was na een paar jaar nazi-dictatuur nog slechts in musea terug te vinden. In de Stare Mesto staat nog de Staronovà synagóga ofwel in goed Jiddisch de Altneu Sjoel. Bekend mag worden verondersteld, dat het Jiddisch een uit Duitse dialecten ontstane taal is, die later nog allerlei elementen uit het Hebreeuws en het Aramees overnam. Sjoel staat voor het Duitse Schule, want in een synagoge wordt in de eerste plaats onder leiding van de rabbi ‘geleerd’. Maar ik wilde niet iets zegen over de Altneu Sjoel, hoewel het waarschijnlijk de oudste synagoge van Europa is, maar over de nabijgelegen begraafplaats, de Stary zidovsky hrbitov, waar op een vrij kleine oppervlakte 12.000 grafstenen zijn samengeperst. En die zullen daar liggen blijven zoals op iedere Joodse begraafplaats tot op de jongste dag. Geen gras zal er gemaaid worden en geen bloem geplukt. En zeker zal geen weg worden aangelegd over deze heilige plaats.

Hoorn had ook zo'n Joodse begraafplaats, op de hoek van het Weeltje en het begin van het Keern. Met schots en scheef staande stenen en hoog opgeschoten gras. Een prachtig voorbeeld van een plaats voor hen die ons hebben verlaten. Lang is er begraven, volgens de jaartallen op de stenen, van 1762 tot aan onze tijd toe. De jongste steen draagt het jaartal 1980. (?) De doden waren van de levenden gescheiden door een hoge muur. In de jaren zeventig kwam daarin verandering. De bestuurderen der gemeente Hoorn vonden, dat Hoorn opgestoten moest worden in de vaart der volkeren. De toegang tot de Grote Waal moest daarvoor verbreed worden. Daarbij lagen dode inwoners alleen maar in de weg. De plaats was niet beroemd zoals in Praag. Wat er besloten werd, weten wij niet. Maar het onmogelijke werd mogelijk, de graven werden geruimd en de overblijfselen van 614 doden werden overgebracht naar de nieuwe begraafplaats aan de Berkhouterweg De oude stenen en botten kregen een nieuwe, nette plaats. De Nederlander is erg gesteld op netheid, soms wat te veel. Bij nader inzien kwam er toch geen nieuwe toegang tot de Grote Waal. De doden hebben geen stem meer. Voor romantiek gaan we toch maar weer naar Praag.

 

  Terug naar vorige pagina